تفکیک زباله از مبدا، نیازمند مشوق های فرهنگسازی

مهدی مزرئی-روزگاران دوری نبود که نان خشک های خانه ارزش فراوانی داشتند. وقتی صدای «نووووووون خششششششسکیهههههه، نمممممممممکیههههههه» بلند می شد، همه محل کیسه و نایلون به دست، هر آنچه از پس مانده نان ها بر سفره شان مانده بود برای تعویض با نمک یا ظروف پلاستیکی مورد نیاز منزل، تقدیم صاحبان گاریی می کردند که نقش اولین مجری «تفکیک از مبدا» را در تاریخ ایران بر عهده داشتند.

به گزارش شهر فردیس،سال ها از این حرفه پر سود، هم برای مجری و هم برای تمامی اهالی خانواده می گذرد. چه روزهایی که به دنبال «دمپایی کهنه» در خیابان ها بودیم تا ماهی شب عید را تهیه کنیم. یا «جوجه های رنگی اعصاب خورد کن» را با پلاستیک های جمع آوری شده از صندلی شکسته تا بطری نوشیدنی ها عوض کنیم.

اولین آموزگاران ما برای فرهنگ سازی «تفکیک از مبدا» همان «نون خشکی ها» بودند.

اما با گذر زمان، تنبلی مردم و البته نبود خریداری برای پسماند های خشک منازل، همه زباله ها از کیسه های سیاه و سفیدی سر در می آورد که یکجا از خانه ها خارج شده و سر خیابان جمع می شدند.

از آنجا که زباله ها، طلای کثیف نامیده شده بودند، جویندگان طلا هم هر کدام با یک چرخ دستی، سر تا کمر در زباله دانی های کوچه ها، به دنبال با ارزش ترین ها، همه محفظه های زباله را می گشتند.

چون دیگر انگیزه ای برای تفکیک نبود، زباله ها، تر و خشک، با هم دور ریخته می شد. حیوانات هم سهمی از این زباله ها جستجو می کردند و نهایتا معضل آلودگی محیط زیست در جامعه سر و صدایی به راه انداخت.

اما در حال حاضر پیمانکاران جمع آوری پسماند با پرداخت هزینه های گزاف به شهرداری ها، علاوه بر جمع آوری زباله ها، سود هنگفتی از پسماند منازل و مغازه ها به جیب میزنند.

مافیای پسماند نیز با اجیر کردن افراد کم و یا بی بضاعت، سهم قابل توجهی از درآمد اشیای موجود در زباله ها را برداشته و بی توجه به ناله های پیمانکاران، پول روی پول می گذارند.

مدیریت شهری در نقاط مختلف کشور، سازمان حفاظت از محیط زیست و فعالان زیست شهری به طرق مختلف سعی در فرهنگسازی تفکیک زباله از مبدا جهت بهبود فرایند جمع آوری پسماندها و جلوگیری از هدر رفت سرمایه شهر دارند.

همه شهر ها معضل دفن زباله را دارند و آب های زیر زمینی در خطر مسموم شدن است.

در بسیاری از کشور های پیشرفته دنیا، موضوع تفکیک زباله از مبدا، با ایجاد مشوق هایی از جمله پرداخت پول و یا کارت اعتباری و یا خدمات ویژه شهروندی، با به کار بردن شیوه‌های صحیح و فرهنگ‌سازی، حجم زیادی از زباله‌های تولیدی را دوباره به چرخه استفاده بر می گردانند.
به عنوان مثال در استرالیا و شهر سیدنی بیش از ۵۰۰ دستگاه توزیع شده است که شهروندان می‌توانند به ازای تحویل مواد بازیافتی نظیر شیشه، پلاستیک، قوطی و ظروف بسته‌بندی یکبارمصرف به آن‌ها کارت‌هایی اعتباری با ارزش‌هایی متناسب با میزان حجم مواد دریافت کنند و از آن‌ها برای خدمات عمومی شهر بهره بگیرند.
در برزیل نیز دستگاه‌های Ecoelce برای تشویق مردم به تفکیک مواد قابل بازیافت از سایر پسماندهای خانگی به‌حساب می‌آید که بسیار موفقیت‌آمیز عمل کرده است. عملکرد این دستگاه‌ها نیز مانند مثال ذکر شده در سیدنی به این صورت است که به ازای دریافت مواد بازیافتی از سوی شهروندان به آن‌ها کارت‌های اعتباری را برای برخورداری از تخفیف هنگام پرداخت هزینه قبض برق شهری می‌دهد. جالب این‌که ارزش هر ماده بازیافتی تحویلی توسط شهروندان همان لحظه توسط دستگاه ارزیابی و کارت اعتباری متناسب با آن به متقاضی اهدا می‌شود.
در بوئنوس آیرس آرژانتین نیز یکی از مهم‌ترین خدماتی که تاکنون به این افراد ارائه شده، اعطای کوپن‌های تخفیف به آن‌ها بوده است که قابلیت استفاده برای خریدهای مختلف را دارد. در واقع، مردم بوئنوس آیرس پس از بازیافت مواد پسماند خانگی خود آن‌ها را به شهرداری تحویل می‌دهند و کوپن‌هایی را دریافت می‌کنند که با ارائه آن‌ها در بسیاری از فروشگاه‌های سراسر شهر می‌توانند از تخفیف ویژه برخوردار شوند. علاوه بر این، طرح دیگری تحت عنوان «Vamos Aos Vizinhos» به معنای «به همسایه‌ها سر بزنیم» در پایتخت آرژانتین برای تشویق شهروندان به بازیافت پیاده شده که به ازای تحویل مواد قابل بازیافت از مردم به آن‌ها جوایزی مختلفی از دوچرخه گرفته تا کارت‌های اعتباری قابل استفاده برای وسایل نقلیه عمومی را در بر می‌گیرد.
و بسیاری شهر های دیگر دنیا که با استفاده از پتانسیل مشارکت عمومی، ضمن حفظ محیط زیست، کاهش هزینه های بازیافت و بازگشت سرمایه به چرخه عمومی کشور، مدیریت مناسبی در این خصوص داشته اند.
آنچه که مسلم است، زباله ثروتی گرانبهاست. چرا که همه ما روزانه با زباله گردهایی روبرو می شویم که شاید به ظاهر باید دل ها برایشان سوخته شود، اما کسبی پر رونق از دور ریز زندگی شهروندان دارند. ثروتی هنگفت که مافیای ویژه ای برای آن شکل گرفته و به رایگان در اختیار سایر افراد قرار می گیرد. سهم زباله گردها اندک ولی سهم صاحبان پسماند غیر قابل تصور است.
به نظر نگارنده مدیریت شهری فردیس که با تولید روزانه هزاران تن زباله مواجه بوده و فارغ از جمع آوری آنها با معضل انتقال و دفن زباله روبروست، با ایجاد مشوق های خاص و استفاده از پتانسیل زباله گردهای دوره گرد، می تواند فرهنگ تفکیک پسماند از مبدا را با سرعت بیشتری نهادینه کرده و ضمن کاهش هزینه های عمومی، حفاظت از محیط زیست را سرعت بخشد.
هر چند در حال حاضر شهرداری فردیس با ایجاد یک ایستگاه خرید زباله های خشک، مسیر جدیدی را جهت فرهنگ سازی آغاز نموده است، اما باید قبول کرد که بسیاری از افراد جامعه برای یک کیسه زباله تفکیک شده به محل مذکور مراجعه نخواهند کرد و این طرح می تواند پیش از شروع، پایان یابد! همچنین پرداخت بخشی از درآمد پسماند به شهروندان و بازگشت آن به شهر با طراحی کارت های اعتباری ویژه، درآمدی پایدار را برای شهرداری به ارمغان خواهد آورد.
به هر حال با تاکید بر این نکته که فرهنگ سازی به مشوق نیاز دارد، یادآوری می کنیم که خطر آلودگی آب های زیر زمینی بسیار زیاد بوده و دفن زباله هم با حجم بالای تولیدی در فردیس، نیازمند مدیریت، برنامه ریزی و ساماندهی توسط متخصصان حوزه پسماند به منظور بهره مندی از پتانسیل زباله گردها در سطح شهر است.